Samarqand haqida qisqacha

Samarqand - Markaziy Osiyoning eng qadimiy shaharlaridan biri, Zaravshon daryosining gullab-yashnagan vodiysida qulay joylashgan. U Oʻzbekistonning eng yirik va aholisi boʻlgan uchta shaharlaridan biri boʻlib, faqat poytaxt Toshkent va Namanganga xurmo beradi. Samarqand asrlar davomida Buyuk Ipak yo‘lining asosiy nuqtasi bo‘lib, Sharq va G‘arb madaniyatlarining chorrahasi bo‘lib xizmat qilgan. O'tgan asrlarning buyuk me'morlari bu erda ajoyib inshootlar qurdilar. Shaharning mukammal saqlanib qolgan meʼmoriy ansambllarining oʻziga xosligi va qadr-qimmati ularning YuNESKOning Butunjahon merosi roʻyxatiga kiritilgani bilan yorqin dalolat beradi.

Insoniyat sivilizatsiyasining eng qadimiy shaharlari qatoriga kiruvchi Samarqand o‘zining ming yillik faoliyati davomida bir necha bor ko‘plab davlatlar va hatto ulkan imperiyalar poytaxti tojini kiygan. Uning qudratli devorlarini butun dunyodan kelgan buyuk bosqinchilar – Fors hukmdori Kir, Yunon Iskandar Zulqarnayn, Mo‘g‘ul xoqoni Chingizxon, Rossiya imperatori Aleksandr II qo‘shinlari qamal qildi.

Ko‘pni ko‘rgan otaxonning dono tabassumini yashirgan Samarqand bugun xalqaro turizmning jonli markaziga aylandi. Har yili yuz minglab sayyohlar Sharqning ekzotik muhitiga sho'ng'ish va butun dunyoga mashhur hashamatli me'moriy yodgorliklarni ko'rish uchun bu erga kelishadi.

Samarqandning tashkil topgan sanasi hamon munozarali. Miloddan avvalgi 750 yildan boshlab shahar tarixini sanash odatiy holdir. e .: Ma'lumki, miloddan avvalgi VIII asrda. e. Bu yerda tarixiy Sug'diyona viloyatining mustahkam poytaxti - Afrasiyob devorlari turardi. Taxminan bir vaqtning o'zida Apennin yarim orolida Rimga asos solingan va birinchi Olimpiya o'yinlari Qadimgi Yunonistonda bo'lib o'tgan.

Muborak So'g'diyonaning yozma tarixi zardushtiylarning muqaddas matnlari to'plami - "Avesto"da bayon etilgan. Ushbu kolleksiyaning yaratilishi miloddan avvalgi 1200-800 yillarga to'g'ri keladi. Afrasiyob qadimgi yunon geograflariga Marakanda nomi bilan tanilgan. Shahar nomining oʻzi soʻgʻd tilida “Tosh qalʼa” degan maʼnoni bildirgan, boshqa versiyalar ham mavjud. Miloddan avvalgi VI asrda. e. Samarqand Fors hukmdori Buyuk Kirning Oʻrta yer dengizidan Hindistongacha choʻzilgan ulkan saltanatiga kirdi. Kir asos solgan ahmaniylar sulolasi Iskandar Zulqarnayn tomonidan tor-mor etilgan. Uning qoʻshinlari miloddan avvalgi 329 yilda Samarqandni egalladi. e. Keyingi asrlarda shaharni qulagan Iskandar imperiyasidan vujudga kelgan ellinistik davlatlar hukmdorlari, keyin forslar va turklar boshqargan. Shaharning rang-barang ko'p millatli aholisi orasida zardushtiylik va buddizm, hinduizm va nasroniylik, iudaizm va manixeylik diniga e'tiqod qilgan jamoalar birga yashagan.

Qadimgi Soʻgʻdiyona hududi tarixida islom davri 8-asr boshlarida arab Umaviy xalifaligi qoʻshinlari Buxoro, Xorazm, soʻngra Samarqandni egallab olgan paytdan boshlangan. Bu hudud Moverannahr deb nomlana boshladi. Aholining aksariyati Muhammad payg'ambarning ta'limotini qabul qildi, eski xudolarning ibodatxonalari vayron qilindi. Ularning oʻrniga masjid va madrasalar qurildi. Samarqand islom ilm-fani va madaniyatining yirik markazlaridan biriga aylandi. Bu yerda oʻrta asrlarning mashhur olimlari, shifokorlari, rassomlari, musiqachilari, faylasuflari, shoirlari yashab ijod qilgan. Faqat eng mashhur ismlarni nomlaylik: Abulqosim Firdavsiy, Abdurahmon Jomiy, Abu Abdulloh Rudakiy, Umar Xayyom.

Samarqand ikki ming yildan ortiq vaqt davomida Sharq va Gʻarb sivilizatsiyalari oʻrtasidagi savdo-sotiqda muhim shahar boʻlib kelgan. Bu yerda, Zaravshon daryosi vodiysida Buyuk Ipak yoʻlining asosiy yoʻnalishlari birlashgan. Aksariyat savdogarlar minglab kilometrlarga cho'zilgan butun Ipak yo'li bo'ylab sayohat qilishmagan. Karvonlar vohadan vohaga, shahardan shaharga yurib, savdogarlar o'z mollarini mahalliy bozorlarda sotardilar. U yerda yangi karvonlar vujudga kelib, gʻarb tomon yoʻnalgan. Qayta-qayta sotilgan xitoy ipaklari va chinni vazalar, Hindistondan qimmatbaho qurollar, Arabistondan isiriqlar, Janubi-Sharqiy Osiyodan ziravorlar, qimmatbaho toshlar, zargarlik buyumlari va boshqa xazinalar tobora qimmatlashdi. Markaziy Osiyodagi eng yirik bozor Samarqandda joylashgan edi.

Markaziy Osiyoda ajoyib tarixiy obidalar soni bo‘yicha Samarqand bilan raqobatlasha oladigan shaharlar unchalik ko‘p emas. Biroq ilk o‘rta asrlarning zamondoshlarini quvontirgan barcha me’morchilik durdonalari 1220-yilda Samarqandni egallab olib, o‘t va qilichga xiyonat qilgan Chingizxon qo‘shinlari tomonidan yo‘q qilindi. Shahar binolari qad ko'targan loy g'ishtlar yong'in paytida changga aylangan. Ammo zamonaviy markaziy hududlarning shimoli-sharqida 13-asrda vafot etgan saroylar va turar-joylarning aniq izlari hali ham er cho'kindilari ostida qolmoqda. Bu yerda 200 gektarga yaqin maydonni egallagan dunyoga mashhur arxeologik yodgorlik, qadimiy Afrosiyob xarobalari qazilgan. Ko‘chalar tosh bilan yotqizildi, muhtasham devor va minoralar, saroylar, jamoat binolari, hunarmandchilik ustaxonalari poydevori tozalandi. Tadqiqotlar o'tgan asrning oxirida boshlangan. Bu yerda qurollar, tangalar, zargarlik buyumlari, kulolchilik buyumlari topilgan. Xarobalarning devorlarida 6—7-asrlarga oid ajoyib freskalar saqlanib qolgan. Qazishmalar hududida qurilgan muzey ekspozitsiyasi tufayli siz arxeologlarning topilmalari bilan tanishishingiz mumkin. Urgut EIZ

Qadimiy aholi punktining shimoliy qismida sharqona ertak manzarasiga o'xshash ajoyib joy - YuNESKOning Butunjahon merosi ro'yxatiga kiritilgan Shaxi Zinda me'moriy majmuasini ko'ring. Bu XI asrdan 19-asrgacha qurilgan masjid va maqbaralarning butun chorak qismidir. Bu yerda mashhur hukmdorlar, olimlar, dinshunoslar dafn etilgan. Shoxi Zinda majmuasida Samarqanddagi eng qadimiy bino bo‘lib, bizgacha o‘zgarishsiz yetib kelgan – 1334 yilga oid Kusam ibn Abbos qabri joylashgan. Avvalgi binolardan faqat poydevor va qabr toshlari saqlanib qolgan. Yaltiroq mayolika bilan bezatilgan binolarni oqlangan gumbazli kemerli galereyalar bog'laydi. Ular orasida Xoja Donyer (Avliyo Doniyor) maqbarasi bor. Afsonaga ko'ra, Bobil shohi Navuxadnazarning bashoratli tushlarini talqin qilgan Bibliyadagi payg'ambar Doniyorning qoldiqlarining bir qismi bu erda saqlanadi. Tamerlanning o‘zi bu qoldiqlarni bosib olingan Susa shahridan o‘z poytaxtiga olib kelgan. Maqbarada muqaddas suv manbai bor. Aytishlaricha, u Temur otining tuyog'i ostidan payg'ambarning kuli solingan qutini ko'tarib sachragan va shoh chavandozlari shu erda qasr qurishni buyurgan. Bu yerga nasroniylik, islom va iudaizmni e'tirof etuvchi ziyoratchilar dunyoning turli burchaklaridan kelishadi - Doniyor payg'ambar har uchala dunyo dinlarida ham hurmatga sazovor. Maqbara 09:00 dan 17:00 gacha ziyorat qilish uchun ochiq, kirish chiptasi 10 000 so'm.